Cıva çok zehirli ve canlılar bünyesinde uzun sürelerle kalabilen üst düzey bir ağır metaldir.

Geçen yüzyılda cıva maddesi çinko-karbon ve alkali mangan türü şarj edilmeyen pillerde ve özellikle cıva-oksit esaslı düğme piller bünyesinde yaygın olarak kullanım yeri bulmuştur. Pillerdeki cıva, direk kimyasal reaksiyona girmeden, p ilin genel performansını artıran bir madde olarak tercih edilmekteydi. Cıvanın bu şekilde ilavesi pilin artı kutbunda hidrojen gazı çıkışını önlemekte, korozyonu engellemekte ve en önemlisi pillerin raf ömrünü uzatmaktaydı.

Ancak pillerdeki ağır metallerin özellikle insan sağlığına dönük zararlarının tespit edilmesini takiben, 1980 yıllarında söz konusu metallerin miktarlarının azaltılması için üretici firmalara ağır baskılar uygulanmış ve Avrupa’da 1991 yılında atık pil ve akümülatörlerdeki ağır metal miktarları çıkartılan 1991/157/EC sayılı direktifle önemli ölçülerde sınırlandırılmıştır.

Alkali-mangan pillerinde daha önce ağırlıkça %1’e ulaşan cıva maddesi 1989 yılında önce %0,2’nin altına düşürülmüş ve daha sonra 1994 yılından itibaren sıfır cıva içeren pillerin üretimi mümkün olmuştur. Cıva maddesinin katkıları bizmut veya indium gibi maddeler kullanılarak dengelenmiştir.

AlMn Pillerinde Cıva Miktarının Yıllara Göre Azaltılması

Cıva %

Kaynak: EPBA

Çinko-karbon pilleri %0,1 gibi çok daha düşük oranda cıva içermelerine rağmen aynı program bu tür pillerde de uygulanmış ve 1991 yılı itibariyle oranın %0,0005’in (5ppm) altına indirilmesi mümkün olmuştur. Bu oran halen hem Avrupa Birliği hem de ülkemizde yürürlükte olan yönetmeliklerde cıva için kabul edilen üst limittir.

Cıvanın hem alkali-mangan hem de çinko-karbon türü pillerde bu şekilde ortadan kaldırılması, bu tip pillere ait atıkların rahatlıkla geri dönüştürülmesine yol açtığını da önemle vurgulamak gerekir.

Diğer taraftan cıva için üst limit %0,0005 omasına rağmen, uzak doğu menşeili ve kaynağı tam olarak bilineyen pillerde zaman zaman cıva oranının %0,0150’lere (150 ppm) ulaştığı tespit edilmiştir. Primer lityum pilleri ve şarjlı pil türleri (özellikle lityum-iyon/polimer) cıva içermezler.

  Pil ve Atık Pillerdeki Cıva Miktarının Değişimi 

Cıva %           

Çapları yüksekliklerinden fazla olan pillere düğme veya para pilleri denilmektedir. Bu tip piller alkali-mangan, çinko-karbon, lityum veya gümüş oksit esaslı olup genellikle şarj edilemeyen türlerdir.

1980’li yıllarda cıva-oksit esaslı düğme piller fotoğraf makinelerinde, işitme cihazlarında ve bazı özel cihazlarda yaygın biçimde kullanılmaktaydı. Ancak bahis konusu pil tipindeki cıva miktarı ağırlıkça %30’dan fazla olduğundan çevre ve insan sağlığı için ciddi tehditler yaratmaktaydı. Söz konusu oranın düşürülmesi mümkün olmadığından cıva-oksit pillerinin dünyada üretimi 1995 yılından itibaren yasaklanmış ve satış işlemleri de 2000 yılında durdurulmuştur.

Buna karşılık alkali-mangan ve hava aktivasyonlu düğme tipi piller, Avrupa Birliğinin 2006 yılında yayınlanan 2006/66/EC sayılı direktifi ile ağırlıkça azami %2’ye kadar cıva içerebilmektedir. Aynı oranlar ülkemiz için de geçerlidir. Ancak 20 Kasım 2013 tarihinde yürürlüğe giren son 2013/56/EU sayılı Avrupa Birliği direktifi alkali-mangan tipi düğme pillerde %2’lik cıva oranını da %0,0005’e düşürmüş ve uygulamanın 01 Ekim 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesini kararlaştırmıştır. Şu andaki tek istisna %2 oranıyla daha çok işitme cihazlarında kullanılan çinko-hava türü pillerdir. Ancak söz konusu pillerdeki cıva mikarının da kısa bir süre sonra düşürüleceği kesindir.

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere, özellikle ülkemizde zihinlere yerleşmiş olan ve sık sık basında tekrarlanan “4 adet kalem pil bir metreküp toprağı zehirler” ifadesinin bugün için artık doğru olmadığı da ortaya çıkmış durumdadır.

Savaş ARNA

Kimya Y.Müh.

TAP

11 Ocak 2017